Πώς είναι να δουλεύεις με τον πιο απομονωμένο σκηνοθέτη του κόσμου

Έκτοτε, η καριέρα του έχει πάρει μια ακόμα πιο απρόσμενη τροπή από εκείνη της μεγάλης του απουσίας: Έχει αφοσιωθεί πλήρως σε μια πειραματική προσέγγιση κατά την οποία οι ταινίες του δεν υπακούν τόσο πολύ αυστηρούς αφηγηματικούς κανόνες, παρά φιλμάρονται ως μια διαδικασία απόλυτα φυσική και συνθέτονται αργότερα, ως αισθήσεις και εμπειρίες παρά ως σαφές στόρι. Πολύ συχνά, οι ίδιοι οι ηθοποιοί δεν ξέρουν τι ακριβώς κάνουν οι χαρακτήρες του ή ακόμα και αν θα παραμείνουν τελικά μέρος της ταινίας!

Ο Malick πάντοτε ήθελε να μένει μακριά από τα φώτα. Οι φωτογραφίες και οι εμφανίσεις του είναι σπάνιες κι ο ίδιος προτιμά να μένει απομονωμένος, αφήνοντας τη δουλειά του ως σχεδόν αποκλειστική του σύνδεση με τον υπόλοιπο κόσμο. Υπάρχει ένα κλασικό κλιπάκι από το TMZ, όπου οι ρεπόρτερ στριμώχνουν τον Benicio del Toro σε μια γωνία- από πίσω του, ο Terrence Malick προσπαθεί να αποφύγει την κάμερα, την ώρα που οι ρεπόρτερ του καναλιού φυσικά και δεν έχουν ιδέα ποιος είναι και ο ίδιος ο del Toro το διασκεδάζει, γελώντας, και προσπαθώντας να κινηθεί ώστε να φέρει τον Malick μέσα στο πλάνο:

Τα φιλμ του Malick διατρέχει μια θεματική επανασύνδεσης με τη φύση ως μια εμπειρία θρησκευτική, σχεδόν επιτακτικής ανάγκης. Οι ταινίες του μπορεί να είναι από ερωτικές ιστορίες μέχρι οικογενειακά πορτρέτα κι από χολιγουντιανές σάτιρες μέχρι μουσικά δράματα (το “Song to Song”, που ανάλογα ποιον θα ρωτήσεις είναι είτε μια από τις καλύτερες είτε μια από τις χειρότερες ταινίες της περασμένης δεκαετίας), αλλά πάντοτε η κοινή γραμμή που τις ενώνει αφορά τη σύνδεση του ανθρώπου με το χώμα, με τη γη, με τη φύση και -τελικά, πάντα, με έναν τρόπο- με το Θεό.

Το νέο του φιλμ είναι ίσως η ευθύτερα θρησκευτική του άσκηση ως σήμερα και ταυτόχρονα ένα φιλμ κάπως πιο προσβάσιμο, καθώς ακολουθεί μια πιο σαφή ιστορία, βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα. Στο “Μια Κρυφή Ζωή”, που κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Odeon, ο Malick αφηγείται την ιστορία ενός καθολικού αγρότη από την Αυστρία που στην διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αρνήθηκε να πολεμήσει για τους Ναζί και φυσικά το πλήρωσε με την ελευθερία του. Παρά το ότι βασίστηκε σε αληθινή ιστορία και αληθινή αλληλογραφία ανάμεσα στον Franz Jägerstätter και την γυναίκα του, Franziska, το στυλ του Malick είναι και πάλι κυρίαρχο- η ταινία γυρίστηκε σε απομόνωση από τον υπόλοιπο κόσμο, οι ηθοποιοί έγιναν μέλη της κοινότητας και έφτασαν πρακτικά περισσότερο να ζουν παρά να υποδύονται. Και τελικά, το φιλμ βρισκόταν στο στάδιο του post-production για σχεδόν 2 χρόνια μέχρι να πάρει την τελική του μορφή.

Πώς είναι όμως να γυρίζεις μια τέτοια ταινία; Πώς είναι να δουλεύεις υπό τις οδηγίες του πιο μοναδικού σκηνοθέτη στην Αμερική, μακριά από τον κόσμο, μακριά από κάθε τι τεχνητό; Στο Φεστιβάλ των Καννών, όπου η “Κρυφή Ζωή” έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της, συναντήσαμε τους δύο πρωταγωνιστές, August Diehl (“Inglourious Basterds”) και Valerie Pachner, για να μάθουμε όσο περισσότερα μπορούσαμε.

Για το πώς είναι από κοντά αυτός ο απομακρυσμένος auteur, για το πώς είναι να ερμηνεύεις ξεχνώντας πως ερμηνεύεις, και το πώς είναι να γίνεσαι ένα με τη φύση μέσω του σινεμά.

ΟΙ ΟΝΤΙΣΙΟΝ ΚΙ Ο TERRENCE MALICK

Valerie Pachner: Ήταν ένα κανονικό casting call, με πήραν να κάνω μια ταινία για τον Terrence Malick. Το κράτησαν μυστικό για καιρό αλλά ήμουν από τους πρώτους που το έμαθα. Τίποτα παραπάνω όμως. Δεν είχα τίποτα να προετοιμάσω, που είναι τέλειο, είναι καλύτερα για εμένα. Πήγα εκεί, μου έδωσαν ένα από τα γράμματα που έγραψε η Franziska, δούλεψα και ερμήνευσα με βάση αυτό το γράμμα, και 3 εβδομάδες μετά πήρα το τηλεφώνημα πως πήρα το ρόλο.

August Diehl: Πήρα τον ρόλο με έναν βαρετό μάλλον τρόπο, έκανα οντισιόν. Είχα ακούσει φήμες για ένα casting call για ταινία του Malick πριν έναν χρόνο, σχεδόν το είχα ξεχάσει, αλλά τελικά πήρα το τηλεφώνημα. Τη Valerie τη γνώρισα εκεί, κάναμε μια σκηνή, κόβαμε μήλα μαζί. Μετά από 2 μέρες ο υπεύθυνος κάστινγκ με πήρε τηλέφωνο και μου είπε πως πήρα το ρόλο. Μετά με πήρε ο Terrence, νόμιζα θα μιλάγαμε για 10-12 λεπτά αλλά μιλήσαμε τουλάχιστον 45΄. Ήταν περίεργος για τη ζωή μου, πώς ζω, είναι άνθρωπος που έχει μεγάλο ενδιαφέρον για τους ανθρώπους γύρω του. Θυμάμαι ήμουν στον δρόμο, έβρεχε, έκατσα κάτω από ένα δέντρο προσπαθώντας να μη γίνω λούτσα όσο μιλάγαμε. Ήδη η φύση έκανε αισθητή την παρουσία της! [γελάει]

Valerie: Αρχίσαμε γύρισμα χωρίς να ξέρουμε στα αλήθεια ο ένας τον άλλον.

August: Γνωριστήκαμε με τον Malick ένα μήνα μετά στο Βερολίνο, σε ένα ξενοδοχείο. 2 ώρες μιλάγαμε, μου είπε τι θέλει να κάνει, με ρώταγε κάπως ντροπαλά διάφορες ερωτήσεις. Είπα ότι είμαι ανοιχτός στα πάντα.

Valerie: Δεν το πίστευα σχεδόν. Πήρε ένα χρόνο μέχρι να αρχίσουμε το γύρισμα, στη διάρκεια του ενός χρόνου όλο φοβόμουν ότι κάτι θα γίνει! Ήταν αυτή η περίεργη limbo. Για ένα χρόνο δεν πίστευα πως είναι αληθινό. Όταν με πήρε ο Terry τηλέφωνο πρώτη φορά, όλη η νευρικότητά μου εξαφανίστηκε. Αρχίσαμε το small talk, για τον κόσμο, για τη ζωή. Υπέροχες συζητήσεις! Κι όταν γνωριστήκαμε από κοντά έτσι ήταν. 3 μέρες πριν το γύρισμα. Έμοιαζαν όλα φυσιολογικά, επειδή είναι πολύ προσβάσιμος ως άνθρωπος.

Δεν χρειάζεται να είσαι φιλοσοφημένη ιδιοφυία όπως εκείνος. Πραγματικά συνδεθήκαμε στο επίπεδο του να μιλάμε ανοιχτά για αυτές τις θεματικές, για αυτά που συζητούν και οι ταινίες του. Το ίδιο το στόρι σε φέρνει απέναντι σε αυτές τις ερωτήσεις. Με το που βάζεις τον εαυτό σου σε αυτή την κατάσταση, είσαι στη φύση για 6 βδομάδες, στα βουνά, αναρωτιέσαι όλες αυτές τις ερωτήσεις.

August: Ο Malick μας ρώταγε, δεν πιστεύεις πως στις μέρες μας ο κόσμος γίνεται όλο και πιο θορυβώδης και πως χρειαζόμαστε ένα σιωπηλό μέρος για τον εαυτό μας για να βρούμε την αλήθεια; Αυτή είναι πολιτική πρόταση αλλά και μια προσωπική, ιδιωτική πρόταση επίσης.

Valerie: Όταν έκαναν σκάουτινγκ για τις τοποθεσίες του γυρίσματος έψαχναν μέρη που δεν υπήρχαν καθόλου μοντέρνα σπίτια, που θα μπορούσαμε να κινηθούμε οπουδήποτε στο χώρο. Ήταν σαν παιδότοπος! Είναι απελευθερωτικό αυτό και σου επιτρέπει στην ερμηνεία να είσαι πολύ εκεί. Να είσαι στη στιγμή δηλαδή και να μην σκέφτεσαι πως πρέπει να κάνω αυτό κι εκείνο.

August: Η βασική μας προετοιμασία ήταν να μάθουμε όλα αυτά τα βασικά εργαλεία, το πώς να είμαστε αγρότες. Σε αυτή την περιοχή υπάρχει αυτό το γκρουπ χωρικών που δουλεύουν μόνο με παλιά εργαλεία, μόνο με βιολογικά, φυσικά πράγματα. Και το διδάσκουν σε άλλους χωρικούς. Μάθαμε κι εμείς την παλιά μέθοδο αγροτιάς, με παλιά εργεαλεία. Ήταν πολύ αυστηροί μαζί μας! Αλλά αυτή ήταν η βασική μας προετοιμασία για την ταινία: Να δουλεύουμε στο χωράφι.

ΤΑ ΓΥΡΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΑΠΟΛΥΤΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Valerie: Δεν ξέρω πώς ήταν τα πιο παλιά γυρίσματα στις ταινίες του Malick αλλά σε εμάς ήταν πολύ ελεύθερα. Φυσικά είχαμε μερικά πράγματα που ξέραμε πως πρέπει να τα κάνουμε, ήταν εξάλλου μια ιστορία βασισμένη σε αληθινά γεγονότα. Είχαμε call sheet, κάποιες σκηνές γραμμένες σε αυτό, αλλά δεν μας ένοιαζαν στα αλήθεια. Είχαμε δηλαδή αυτές τις σκηνές ή τις στιγμές που έπρεπε να τις γυρίσουμε και μετά τις πιάναμε διαμέσου της μέρας ξανά και ξανά. Στον αχυρώνα, στην πεδιάδα, στην κουζίνα, ξανά την άλλη βδομάδα. Υπήρχαν δηλαδή κάποιες σημαντικές στιγμές και πηδούσαμε μέσα-έξω σε αυτές.

Επίσης δεν υπήρχαν διαλείμματα για να φτιαχτεί φωτισμός. Ήμασταν εκεί όλη την ώρα, ο Terry ήθελε να είμαστε πολύ κοντά και σε αυτόν και στην κάμερα. Ποτέ δεν κόβαμε. Γυρίζαμε συνεχόμενα όλη τη μέρα, ακόμα κι όταν κι όταν καθόμασταν και γυρίζανε τη σκηνή κάπου αλλού, εμείς κοιτάζαμε. Δεν υπήρχε ποτέ διάλειμμα.

August: Μοναδικός τρόπος σκηνοθεσίας. Υπήρχε συνεχές γύρισμα. Δεν υπήρχε διάλειμμα για φως. Πάντα ήμασταν on, πάντα φιλμάραμε.

Valerie: Η μεγαλύτερη διαφορά τεχνικά σε αυτό το γύρισμα ήταν η κάμερα. Δεν είχα βιώσει ένα σετ που δεν υπάρχει τεχνητό φως και είναι μόνο φυσικό. Είχαν τα σετς όλα φτιαγμένα, οπότε μπορούσες να πας παντού. Τα πάντα έμοιαζαν παλιά. Δεν υπήρχε κάποιο σημείο όπου δεν μπορούσες να πας. Γυρίζαμε απλά… ΠΑΝΤΟΥ! Και μετά με τον ευρυγώνιο φακό μπορούσες πράγματι να πας παντού. Συνήθως σου λένε πως πρέπει να πας σε ένα συγκεκριμένο σημείο και μετά να γυρίσεις το κεφάλι σου να κοιτάξεις την κάμερα σε συγκεκριμένη στιγμή. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη διαφορά τεχνικά. Αυτό ήταν που μας έδωσε τη μεγαλύτερη ελευθερία.

August: Ένιωσα πως η φύση ήταν μεγάλο μέρος αυτής της ταινίας. Στη διάρκεια αυτών των μεγάλων takes η κάμερα δεν ήταν πάντα μαζί μας. Κάποιες φορές κοίταγε ένα δέντρο ή φίλμαρε το χορτάρι αλλά εμείς συνεχίζαμε ό,τι κάναμε. Η φύση είναι μεγάλο μέρος. Επίσης το πώς ο Terrence κοιτάει ένα δέντρο ή μια κοιλάδα… φυσικά παίζει ρόλο ο διευθυντής φωτογραφίας που ψάχνει μια εικόνα, αλλά το έβλεπα στα μάτια του. Αναρωτιόταν, υπήρχε πάντα μια αναζήτηση. Κοίταγε κάτι και αναρωτιόταν, τι είναι αυτό; Τι. Είναι. Αυτό;

Valerie: Το γύρισμα [σσ. τονίζει κάθε συλλαβή] ήταν! δύσκολο! Ήταν αληθινή δουλειά! Κάναμε δουλειά στη φάρμα όλη μέρα. Και στο ενδιάμεσο είχαμε συζητήσεις. Αρμέγαμε, μαζεύαμε καρπούς, ένας τα ξύλα, εγώ τα μήλα, αυτά κάναμε όλη μέρα. Ήταν σημαντικό για τους χαρακτήρες να είναι ολοκληρωμένοι, έπρεπε να μοιάζουν με αγρότες. Ήταν πολύ καλό που είχαμε αυτή τη σύνδεση με το έδαφος και με το χώμα.

Πριν το γύρισμα εγώ πήγα και πέρασα 2-3 βδομάδες στην επαρχία σε μια φάρμα, να ζήσω εκεί, να συνδεθώ. Είμαι από επαρχία και ξέρω τη ζωή, αλλά δεν έχω πάει εδώ και 10 χρόνια. Ήθελα όμως όλα να μοιάζουν φυσικά. Οπότε για παράδειγμα 3-4 βδομάδες πριν το γύρισμα άρχισα να κουρεύω πρόβατα. [γελάει] Ήθελα να μοιάζει φυσικό όταν το έκανα.

ΟΙ ΗΘΟΠΟΙΟΙ ΚΙ Ο ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

August: Υπήρχαν τρελά ταλαντούχοι ηθοποιοί σε μικρούς ρόλους, ο Bruno Ganz για παράδειγμα. Αυτό που γινόταν λόγω της ατμόσφαιρας που είχε ο Terrence στο σετ, ήταν ότι όλοι άλλαζαν τελείως, και γίνονταν ντροπαλοί, ήσυχοι, πράοι, σιωπηλοί. Αυτό ήταν αστείο να το παρατηρείς. Ήταν ενδιαφέρον γιατί ήταν όλοι τόσο διαφορετικοί ηθοποιοί που έρχονταν μαζί, αλλά όλοι στιγμιαία έπιαναν αυτή την αίσθηση και την ατμόσφαιρα λόγω του Terrence.

Valerie: Οι διάφοροι extras ήταν από εκείνο το μέρος και δεν μπορούσαν να μιλήσουν αγγλικά, πόσο μάλλον να αυτοσχεδιάσουν στα αγγλικά. Δεν ήταν γραμμένα όλα. Υπήρχαν αυτές οι δύο λέξεις, “Freundlichkeit” και “Feindseligkeit”, φιλικότητα και εχθρικότητα. Κι ο Terry που ξέρει λίγα Γερμανικά, πάντα τους έλεγε, «τώρα θέλω να δείξεις freundlichkeit», και άλλες στιγμές «τώρα να δείχνετε feindseligkeit» και ας πούμε εκεί οι extras έδειχναν εχθρική διάθεση. Ήταν όλο αυτοσχεδιαστικό. Ο Terry ενδιαφερόταν για την υφή της εχθρικότητας, δεν ήθελε όταν ακούς κάποιον να βρίζει να έχει σημασία τι φρικτό μπορεί να λέει, δεν είναι σημαντικό να ξέρεις τις λέξεις.

August: Εμπιστεύεται πολύ τους ηθοποιούς. Δεν είναι ο σκηνοθέτης που θα προσπαθήσει να βελτιώσει την ερμηνεία σου, είναι ο σκηνοθέτης που θα πει περισσότερο έλα να το βρούμε μαζί, πρέπει να πιάσουμε στιγμές. Σήμερα θα κάνουμε τη σκηνή που έρχεται η πρώτη αμφιβολία, για παράδειγμα. Μας έλεγε, αν ποτέ νιώσεις πως μπορείς να πεις αυτή την ατάκα πες την, αλλά αν δεν το νιώσεις μην την πεις. Ή απλά σκέψου την. Γύριζε συχνά μια σκηνή που έχει διάλογο αλλά αμέσως μετά γύριζε τη σκηνή ξανά αλλά σου έλεγε απλά σκέψου τον διάλογο.

Κι η διάρκεια ενός take ας πούμε, μπορεί να ήταν 28 λεπτά, και ξαφνικά συνέβαινε κάτι επειδή μπορεί για 7-8 λεπτά να παίζεις και να ερμηνεύεις αλλά μετά φτάνεις σε ένα σημείο που λες, τι να κάνω τώρα; Ξανακάνεις τη σκηνή. Αλλά φτάσαμε και στο σημείο που κάναμε βαρετά πράγματα και μετά από λίγο δεν ξέρεις καν τι κάνεις πια, απλά κάθεσαι και κοιτάς, δεν σκέφτεσαι. Σταματάς να παίζεις. Αυτό είναι το σημείο που ψάχνει ο Malick.

Δεν είναι ηθοποιία πια, είναι κάτι τόσο καλά δεμένο με τον εαυτό που δημιουργεί ένα άλλο, μεγάλο συναίσθημα. Υπάρχουν σκηνές που δεν αναγνωρίζω τον εαυτό μου. Σα να βλέπω κάποιον τελείως ξένο. Έχεις την αποστολή να μεταμορφωθείς σε κάτι άλλο, και σε αυτή την ταινία αυτό είχε να κάνει με το να ανοιχτείς τελείως, και να δώσεις τη δική σου προσωπικότητα. Ποτέ ξανά πριν δεν είχα κάνει ταινία σαν αυτή.

***

Φεύγοντας ρωτάμε τελικά τη Valerie γιατί πιστεύει πως ο Terrence Malick είναι τόσο μυστηριώδης.

«Δεν ξέρω», απαντά χαμογελώντας. «Θα έχει τους λόγους του».

*Το “Μια Κρυφή Ζωή” (“A Hidden Life”) του Terrence Malick κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Odeon. Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στο 72ο Φεστιβάλ Καννών.