Ο Terry George δε φοβήθηκε να μας μιλήσει για τη γενοκτονία των Αρμενίων

Ο βραβευμένος με Όσκαρ Terry George ποτέ δεν έκρυψε πόσο σημαντικές είναι για εκείνον οι πολιτικές ιστορίες στο σινεμά. Για καιρό έγραφε τα σενάρια των ταινιών του Jim Sheridan, όπως το ‘Εις το Όνομα του Πατρός’ ή το ‘Boxer’, που αφορούσαν σε μεγάλο βαθμό τις αναταραχές στην Ιρλανδία, από όπου κι ο ίδιος εξάλλου προέρχεται.

Όμως το ενδιαφέρον του δεν έμεινε ποτέ αποκλειστικά εντός συνόρων. Ο George μεταπήδησε στη σκηνοθεσία και γύρισε το ‘Hotel Rwanda’, το οποίο απεικονίζει τη γενοκτονία της Ρουάντα το 1994 και έφερε τόσο τον ίδιο τον σκηνοθέτη και σεναριογράφο, όσο και τον πρωταγωνιστή Don Cheadle, υποψήφιους για Όσκαρ. Το βραβείο ο Terry George κέρδισε τελικά το 2012 για το μικρού μήκους φιλμ ‘The Shore’, που αφορά εκ νέου τον διχασμό στην Ιρλανδία.

Καθώς όμως ο George έκανε το ‘Hotel Rwanda’, το ενδιαφέρον του για την ιστορία γενοκτονιών στον 20ό αιώνα έγινε εντονότερο, κι έτσι έμαθε περισσότερα για τη γενοκτονία των Αρμενίων. Το αποτέλεσμα ήταν η ταινία ‘Η Μεγάλη Υπόσχεση’ (‘The Promise’) με τον Oscar Isaac και τον Christian Bale, η οποία ακολουθεί ένα επικό ερωτικό τρίγωνο με φόντο μια από τις μεγάλες σφαγές της σύγχρονης Ιστορίας. (Η ταινία κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Feelgood.)

Ο σκηνοθέτης ανέλαβε το φιλμ πριν 5 χρόνια και επιδόθηκε σε ένα τεράστιο όγκο έρευνας, που κράτησε σχεδόν 4 χρόνια όπως μας είπε ο ίδιος. “Ταξίδεψα στην Ισταμπούλ, στο Βερολίνο, διάβασα όγκους βιβλίων, μίλησα σε ειδικούς, μελέτησα την ιστορία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στην περιοχή, είδα ντοκιμαντέρ. Τεράστιος όγκος έρευνας για κάθε πρότζεκτ με το οποίο ασχολούμαι.”

Μιλήσαμε μαζί του στο τηλέφωνο για το σημαντικό θέμα της ταινίας του, για την ανάγκη για πολιτικό σινεμά, και για το πώς οι άνθρωποι ποτέ δε μαθαίνουμε από Ιστορία.

***

Από πού προήλθε το ενδιαφέρον σου για αυτή την περίοδο και το κομμάτι της Ιστορίας;

Όταν έκανα έρευνα για το ‘Hotel Rwanda’ διάβασα πολύ για τις γενοκτονίες του 20ου αιώνα και έμαθα για την γενοκτονία των Αρμενίων, καθώς και τις συνέπειες που είχε στην μετέπειτα ιστορία της περιοχής. Οπότε γνώριζα. Και όταν μου προσφέρθηκε ένα σενάριο πάνω σε αυτή την ιστορία, ήθελα πολύ να το κάνω. Ήταν ευκαιρία ζωής, οπότε συμφώνησα κατευθείαν.

Τι είναι αυτό που συνδέει αυτή την ταινία με το ‘Εις το Όνομα του Πατρός’ και το ‘Hotel Rwanda’;

Η κοινή θεματική γραμμή είναι το πώς συνηθισμένοι άντρες και γυναίκες μπορούν να συγκεντρώνουν τη σπουδαιότητα μέσα τους, την ικανότητα να αντισταθούν στο μεγάλο κακό και να θριαμβεύσουν επί αυτού. Να ανασυρθούν με την αξιοπρέπειά τους και την ευγένειά τους ανεπηρέαστη. Εδώ οι τρεις χαρακτήρες, o Mikael, η Ana κι ο Chris προσπαθούν να επιβιώσουν, να προστατέψουν τους ανθρώπους γύρω τους, και να σηκωθούν να πουν την αλήθεια.

Έχουν υπάρξει έντονες αντιδράσεις;

Οι μεγαλύτερες αντιδράσεις προήλθαν από την τούρκικη κυβέρνηση καθώς και από την αρμένικη κοινότητα. Η γενοκτονία των Αρμενίων είναι μια από τις μεγάλες ανείπωτες ιστορίες του 20ου αιώνα. Και η τούρκικη κυβέρνηση έχει ξοδέψει τεράστιες ποσότητες χρόνου και χρήματος ώστε να αλλοιώσει την ιστορία και να προσπαθήσει να αρνείται πως αυτό συνέβη. Είναι κεντρική πολιτική της τουρκικής κυβέρνησης η άρνηση της γενοκτονίας. Και η αρμένικη κοινότητα, όπως και άλλες όπως η ελληνική, θέλουν να ειπωθεί αυτή η ιστορία. Πιστεύουν πως έχει ξεπλυθεί από την Ιστορία και πως ο κόσμος πρέπει να μάθει τι ακριβώς συνέβη.

Πόσο δύσκολο ήταν πρακτικά το να αναλάβεις να στήσεις μια ταινία πάνω σε ένα πολιτικά καυτό ζήτημα σαν αυτό;

Από την πλευρά της παραγωγής ήταν εύκολο. Είχαμε μεγάλη βοήθεια από το Kerkorian Foundation, τα λεφτά υπήρχαν, και ήθελαν ένα συγκεκριμένο φιλμ να δημιουργηθεί. Ήθελαν ένα επικό love story με φόντο την γενοκτονία των Αρμενίων, να γίνει μια εμπειρία για τους θεατές σε όλο τον κόσμο. Αλλά από την πλευρά τη δημιουργική ήταν δύσκολο, γιατί οι παραγωγοί ήθελαν μια τύπου David Lean επική ιστορία, με έμφαση στην πολιτική πλευρά, και για ένα τόσο πολύπλοκο πολιτικό ζήτημα, που οδήγησε στη γενοκτονία.

Ίσως είναι επιπλέον δύσκολο να αφηγείσαι αποφασιστικά μια θέση, σε μια εποχή που ακούμε από πολιτικούς φράσεις της λογικής “και οι δύο πλευρές”.

Ναι, η οπτική μου εμένα, καθώς και πολλών ακόμα ουμανιστικών και πολιτικών ταινιών, είναι πως θέλω να πω μια πολύ συγκεκριμένη ιστορία στο σινεμά. Θέλω να είμαι σίγουρος πως τα γεγονότα που παρουσιάζω είναι αληθινά. Και η άλλη πλευρά μετά μπορεί να μιλήσει για την δική της οπτική. Αλλά από τη στιγμή που θα προσπαθήσεις να κάνεις κάτι “και για τις δύο πλευρές” τότε καταλήγεις να νερώνεις την ίδια την ιστορία. Τα γεγονότα της γενοκτονίας βρίσκονται στην οθόνη και μπορώ να επιβεβαιώσω και να υπερασπιστώ κάθε καρέ αυτού του πολιτικού γεγονότος. Δεν με ενδιαφέρει το να πω μια ισορροπημένη ιστορία. Είμαι εδώ για να πω μια ιστορία όπου τα γεγονότα είναι αυτά που είναι και ορίστε, να τι συνέβη σε αυτούς τους ανθρώπους.

Θα ξέρετε πως στην Ελλάδα συγκεκριμένα αυτό είναι ένα ζήτημα πολύ πιο ευρέως γνωστό από ό,τι σε άλλες χώρες.

Ναι, οι Έλληνες μαζί με… Δεν είχαμε την ευκαιρία λόγω χρόνου στην ταινία, να εξηγήσουμε πως δεν ήταν μόνο οι Αρμένιοι, αλλά και Έλληνες, και Ασσύριοι, και βασικά όλοι οι χριστιανικοί πληθυσμοί, κυνηγήθηκαν από τους οθωμανούς. Και αυτό που συνέβη μετά τη γενοκτονία είναι πως, αν το ακολουθήσεις, οδήγησε στους διωγμούς των Αρμενίων και των Ελλήνων και την καταστροφή της Σμύρνης. Είναι μια φρικτή στιγμή της Ιστορίας. Κι αν δεν λογοδοτήσουν άνθρωποι για όλα αυτά, θα συμβούν ξανά. Γι’αυτό πρέπει να γίνει γνωστή αυτή η ιστορία.

Από τότε που πέρασες στη σκηνοθεσία ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία που έχεις συναντήσει;

Είναι νομίζω η εξέλιξη του σινεμά μακριά από το πολιτικό δράμα. Στο Χόλιγουντ τουλάχιστον. Γίνεται όλο και πιο δύσκολο να φέρεις αυτές τις ιστορίες στη μεγάλη οθόνη. Θα είναι μια από τις μεγαλύτερες τραγωδίες αν χάσουμε αυτό το είδος σινεμά. Είναι το πιο δυνατό είδος δράματος. ‘Για Ποιον Χτυπά η Καμπάνα’, ‘Η Λίστα του Σίντλερ’, ‘Λώρενς της Αραβίας’, είναι ο τύπος του πολιτικού δράματος που δεν γυρίζεται πια. Κι όμως, αυτές είναι οι ταινίες που διδάσκουν θεατές σε ολόκληρο τον κόσμο για αυτά τα γεγονότα. Αυτή είναι η μεγαλύτερη δυσκολία μου. Το να συνεχίσω να δουλεύω σε αυτό το είδος.

Ποιες πολιτικές ταινίες σας φάνηκαν ενδιαφέρουσες τελευταία;

Υπάρχουν ορισμένες. Το ‘First They Killed My Father’ της Angelina Jolie είναι εξαιρετικό. Πολύ καλή προσπάθεια να ειπωθεί η ιστορία ενός παιδιού που επιβιώνει τη γενοκτονία στην Καμπότζη. Είναι μια εξαιρετικά σπουδαία γυναίκα που νομίζω ηγείται και βοηθάει να συνεχιστούν αυτές οι ιστορίες. Το ‘Moonlight’ ήταν βαθιά πολιτικό, έξοχο, από την οπτική ενός δίχως προνόμια γκέι άντρα στην αμερικάνικη κοινωνία. Υπάρχουν ταινίες που γίνονται, απλά γίνεται όλο και δυσκολότερο. Το πάθος για τέτοιες ιστορίες και το ταλέντο, έχει μετακομίσει στην τηλεόραση. Με το Netflix, το Amazon, το ΗΒΟ, είναι ευκολότερο να φτιάξεις κάτι εκεί. Αλλά είναι τραγικό το να χάνεις την ευκαιρία να προβληθεί η ιστορία σου στη μεγάλη οθόνη και να έχεις το κοινό σε επικοινωνία με μια τέτοια δουλειά.

Εσύ θα έκανες μια τέτοια ιστορία για την τηλεόραση;

Καλά ναι, θα χρησιμοποιούσα οποιοδήποτε όχημα, οποιοδήποτε μέσο επιλέξει μια τέτοια ιστορία. Αγαπώ το σινεμά, την κοινωνία αυτή των ανθρώπων που μπαίνουν σε αυτό το σκοτεινό δωμάτιο, και κάθονται όλοι μαζί και βυθίζονται σε μια ιστορία. Είναι ζωτικής σημασίας κομμάτι της κουλτούρας μας. Αλλά την ίδια στιγμή, το πιο σημαντικό πράγμα είναι να βγουν αυτές οι ιστορίες έξω στον κόσμο. Οπότε Ίντερνετ, Netflix, VOD, θα διαλέξω οποιοδήποτε μέσο με αφήσει να πω την ιστορία.

Σχεδιάζεις κάτι αυτή τη στιγμή;

Προσπαθώ να κάνω μια ταινία ή μια μίνι σειρά για τη σοβαρή κατάσταση των προσφύγων λίγο πριν τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία. Θέλω να επιστρέψω σε αυτή τη θεματική, αλλά σε σύγχρονο σκηνικό.

Νιώθεις πως το πολιτικό σινεμά κάνει όντως διαφορά; Τι είδους αντιδράσεις λαμβάνεις από τη ‘Μεγάλη Υπόσχεση’ κι από άλλες ταινίες σου;

Λαμβάνω τεράστιες αντιδράσεις. Με την ‘Υπόσχεση’ υπάρχει διχασμός, οι κριτικοί είναι στο 50-50 αν δεις το Rotten Tomatoes, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό, μισώ αυτό το σάιτ αλλά όλοι σε αυτό αναφέρονται. Αλλά το κοινό δίνει 93%, είναι συγκινημένοι, λένε πως δεν ήξεραν ποτέ πως συνέβη κάτι τέτοιο. Και συγκινούνται από την ίδια την ιστορία κι από το προσφυγικό… Γιατί βασικά η ‘Μεγάλη Υπόσχεση’ δεν είναι μια ιστορία εποχής, είναι μια σύγχρονη ιστορία που διαδραματίζεται πριν από 100 χρόνια. Μιλάει για πρόσφυγες που διασχίζουν την έρημο, πνίγονται στη Μεσόγειο και αποδρούν στη Γαλλία και την Αμερική και γίνονται εκεί ζωτικά κομμάτια της κοινωνίας.

Και για μένα η μεγαλύτερη ουμανιστική κρίση σήμερα είναι το προσφυγικό πρόβλημα. Είναι σημαντικό να καταλάβει ο κόσμος ότι οι Αρμένιοι των 100 χρόνων πριν, είναι οι Σύριοι του σήμερα. Οι Ιρακινοί, οι Αφγανοί. Και βιώνουμε μια υπαρξιακή κρίση σε όλο τον κόσμο. Πρέπει να το αναγνωρίσουμε αυτό.

Και το άλλο πράγμα είναι ότι, ειδικά στην Αμερική, η λέξη ‘πρόσφυγας’ έχει γίνει μια βρώμικη λέξη. Δε μπορώ να το πιστέψω ότι άνθρωποι μιλούν για τους πρόσφυγες και λένε ότι είναι βάρος στην κοινωνία. Αν ήμουν αφεντικό ή μια κυβέρνηση θα κοιτούσα τους πρόσφυγες και θα έβλεπα ένα άτομο που περπάτησε την έρημο, που επιβίωσε τη θάλασσα, πέρασε Ελλάδα και έφτασε στη Γερμανία ας πούμε. Είναι ό,τι σπουδαιότερο έχω ακούσει. Αυτό το άτομο είναι διατεθειμένο να θυσιάσει τα πάντα για την οικογένειά του και για να γίνει μέλος μιας κοινωνίας και δε μπορώ ειλικρινά να καταλάβω πώς γίνεται κόσμος να μην καταλαβαίνει πως αυτοί οι άνθρωποι είναι το πιο γενναίο και πιο άξιο κομμάτι της κοινωνίας μας.

Δεν μαθαίνουμε ποτέ, όπως είπες, ζούμε ξανά τον ίδιο κύκλο.

Ναι, απλώς συνεχίζουμε να επαναλαμβάνουμε τα άσχημα κομμάτια της Ιστορίας. Κεντρική Αφρική. Νότιο Σουδάν. Απλά συνεχίζουμε να επαναλαμβανόμαστε, όλη την ώρα. Αλλά αυτό δε σημαίνει πως πρέπει να σταματήσουμε να αγωνιζόμαστε. Είναι λόγος για να κινητοποιήσουμε περισσότερους ανθρώπους και να προσπαθήσουμε να βάλουμε ένα τέλος.

*Η ‘Μεγάλη Υπόσχεση’ κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Feelgood Entertainment.