Τζον Κολτρέιν: Ο ιεραπόστολος με το σαξόφωνο

*Δημιουργία του Αδάμ, Μιχαήλ Άγγελος: Κεντρικά πρόσωπα είναι ο Θεός και ο Αδάμ, ο οποίος ξαπλωμένος, μόλις έχει δημιουργηθεί. Το δάχτυλο του πρωτόπλαστου βρίσκεται ελάχιστα μακριά από εκείνο του Θεού. Το ερώτημα είναι αν είχαν ακουμπήσει μεταξύ τους ώστε να πραγματοποιηθεί η Δημιουργία, ή ο Θεός δεν χρειάστηκε την επαφή για να του δώσει ζωή.

Ένα γεμάτο, λευκό φως, πλημμύριζε το στούντιο. Οι μουσικοί ήταν έτοιμοι να ηχογραφήσουν τις πρώτες νότες ενός νέου δίσκου. Τα φώτα, σε ανύποπτο χρόνο, σβήνουν. Η ηχογράφηση του A Love Supreme, μόλις είχε ξεκινήσει. Για να αγγίξεις το Ανώτερο, πρέπει πρώτα να βυθιστείς στο Σκοτάδι. Ο Κολτρέιν βρέθηκε σε βρώμικα δωμάτια ανάμεσα σε αχρείους και διεφθαρμένους, βρέθηκε παραδομένος από καταχρήσεις και είδε τον εαυτό του να καταρρέει ψυχικά. Είδε να πέφτει άτσαλα στην παγίδα που έστησε ο Τσάρλι Πάρκερ, πιστεύοντας πως κάνοντας χρήση ηρωίνης θα βρεθεί πιο κοντά στο είδωλό του και θα παίξει όπως εκείνος. Ήταν άγουρος και αφελής όπως οι περισσότεροι νέοι μουσικοί και στο άκουσμα του ‘Bird’ έτρεμε από χαρά. O Πάρκερ πέθανε στα 34, ο Κολτρέιν στα 40. Οι ιδιοφυΐες, τελικά, δε διαφέρουν και πολύ μεταξύ τους.

Η ολική αφύπνηση για τον Κολτρέιν ήρθε το 1957, όταν ήταν μέλος στην καλύτερη μπάντα της εποχής, αυτή του Μάιλς Ντέιβις. Όταν έμαθε πως απολύθηκε γιατί πήγαινε στις πρόβες είτε με τα ίδια ρούχα που φορούσε την προηγούμενη μέρα, είτε μεθυσμένος, είτε… ναρκωμένος, ένιωσε σαν να σπάει ένα κόντρα μπάσο στην πλάτη του. Κάποιοι υποστηρίζουν πως, πέρα από τα χαρτιά της απόλυσης, ο Ντέιβις του έδωσε και μια γροθιά στο πρόσωπο. Αν κρίνουμε από την ιδιαιτερότητα του Ντέιβις και την αγάπη του για την πυγμαχία, αυτή η φήμη δεν μπορεί να βρίσκεται μακριά από την πραγματικότητα.

Από τότε, και για τα επόμενα δέκα χρόνια, αφού νίκησε κάθε λογής ουσία, ως band leader πια, ξεκίνησε το πιο ανηφορικό και δύσκολο ταξίδι του. Το κάλεσμα έφτασε στα αφτιά του σαν καμπάνα που χτυπά μέσα σε λίγα τετραγωνικά, σαν τρανταχτή φωνή που σε ξυπνάει από λήθαργο. Η εντολή ήταν ρητή: Βρες την ουσία. Αυτή, είναι ίσως η πιο δύσκολη αποστολή που ανέλαβε ποτέ ανθρώπινο ον και ο Τζον Κολτρέιν, μέσα από τη σύντομη αλλά πλούσια καριέρα του, φαίνεται πως, όχι μόνο την έβγαλε εις πέρας, αλλά της έδωσε ακόμα μεγαλύτερη υπόσταση.

Ο ‘Trane’ είχε δύο πλευρές. Η πρώτη ήταν εκείνη του μουσικού. Όταν έπαιζε έμοιαζε κυριευμένος από μια σκοτεινή δύναμη. Η ταχύτητά του ήταν εξωπραγματική, το πάθος του επίσης και ο ήχος του μπορούσε να γκρεμίσει τοίχο. Ο συνδυασμός αυτός, για τους περισσότερους μουσικούς, είναι από δύσκολος έως ακατόρθωτος. Ναι, το αίσθημα του φόβου ξεπερνάει αυτό του θαυμασμού όταν βάζει το τενόρο σαξόφωνο στα χείλη του. Είναι απίστευτο το πως ένας περίεργος ήχος που εκτοξεύεται στο άπειρο, με στόχο να εξερευνήσει το θείο, μπορεί να σε φοβίσει. Είναι το άγνωστο μάλλον αυτό που μας προκαλεί φόβο και όχι ο χάρτης που σχεδίασε ο Κολτρέιν μέσω των δίσκων του για να το ανακαλύψουμε. Η άλλη του πλευρά, ήταν αυτή του απλού συνανθρώπου. Ήταν ευγενικός και ήρεμος, σαν μια μπαλάντα που συντροφεύει ένα ζευγάρι πίσω από τα θολά τζάμια ενός διαμερίσματος σε κάποια μεγαλούπολη.

Η μουσική του, ειδικά τα τελευταία χρόνια, βρισκόταν μεταξύ της free jazz και της πνευματικής αναζήτησης. Δεν υπάρχει δομή, μόνο ασυγκράτητη ελευθερία από τον ίδιο και τους μουσικούς που τον πλαισιώνουν. Ο καθένας έχει κάτι να πει και ο Κολτρέιν το κατάλαβε όταν ένιωσε περιορισμένος από τον Μάιλς Ντέιβις. “Δεν μπορώ να σταματήσω” απάντησε όταν τον ρώτησε ο θρυλικός τρομπετίστας για ποιο λόγο το σόλο του έχει τόση μεγάλη διάρκεια. Ο Ίρα Γκίτλερ, κριτικός, έδωσε ίσως τον καταλληλότερο ορισμό για τον ήχο του Κολτρέιν: “Στρώματα ήχου”. Η αλήθεια είναι πως στο βαρύ άκουσμα ενός αυτοσχεδιασμού του, ένα πελώριο μουσικό στρώμα καλύπτει τον ουρανό και είναι έτοιμο να ριχτεί με οργή στο έδαφος.

Και όταν αυτό το πελώριο στρώμα ήχου τραντάξει τα έγκατα, τότε εμφανίζεται ο δίσκος Βlue Train, με το εναρκτήριο κομμάτι να είναι ίσως η πιο γνωστή εισαγωγή της τζαζ. To Meditations, ένα συνεχόμενο ακαταλαβίστικο πανδαιμόνιο που, στο τέλος, μοιάζει ένα καλοσχεδιασμένος τρόπος διαφυγής από μια κουραστική ρουτίνα. Το Ole Coltrane, που είναι η απάντηση στον Μάιλς Ντέιβις και το Scetches of Spain με τον δικό του, ιδιαίτερο τρόπο. Το My Favorite Things, αυτός ο εξαιρετικός δίσκος, που μεταφράζει την απογαλαλακτισμό του από τη bebop. Το Coltrane Live at the Village Vanguard, με το Spiritual να συνδυάζει άψογα την πνευματικότητα με τα blues και το Chasing the Trane, να σου θυμίζει τον εαυτό σου όταν τρέχεις να προλάβεις κάποιο μέσο μεταφοράς σε μια χαοτική πολη. Το Giant Steps και τη Naima που με το λεπτεπίλεπτο αίσθημα αγάπης, σπάει στη μέση τον δυναμισμό του δίσκου. To Africa Brass και φυσικά το A Love Supreme που με το κομμάτι Psalm, ο ιεραπόστολος με το σαξόφωνο, βρήκε την ουσία της ύπαρξής του. 

Ο Τζον Κολτρέιν, πέθανε τo 1967 από καρκίνο στο συκώτι, έχοντας την απάντηση στο αιώνιο ερώτημα, για το αν η σχέση μεταξύ ανθρώπου και Θεού υφίσταται. Ήταν μόλις 40 ετών. Είναι σίγουρο, σε σύγκριση με τον Αδάμ, πως το δάχτυλό του, κατά τη γέννησή του, ήρθε σε επαφή με κάτι ανώτερο, κάτι που, αναμφίβολα, ήταν παντοδύναμο.

Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη γέννηση του Τζον Γουίλιαμ Κολτρέιν στις 23/9/1926.