Γιατί αν δεν λες τι νιώθεις δεν θα σε καταλαβαίνει κανείς

Ο μόνος τρόπος για να γίνουμε κατανοητοί, είναι να επικοινωνήσουμε λεκτικώς ό,τι υπάρχει στο μυαλό και τη ψυχή μας. Μπορεί για εμάς να είναι κάτι τεράστιο. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι έστω σοβαρό για κάποιον άλλον. Η Kristen Lindquist, καθηγήτρια ψυχολογίας και νευροεπιστήμης στο University of North Carolina στο Chapel Hill, η οποία μελετά τις νευρικές και πολιτισμικές βάσεις του συναισθήματος εξήγησε τους λόγους στο Big Think.

Ανέλυσε την έννοια του «συναισθηματικού ρεαλισμού». Σύμφωνα με αυτήν, οι συναισθηματικές μας εμπειρίες υπαγορεύουν την πραγματικότητα μας. Τι σημαίνει αυτό;

Μην είσαι σίγουρος/σίγουρη ότι όταν κάνεις μια γκριμάτσα, καταλαβαίνουν όλοι τι αισθάνεσαι.

Όπως λέει η ειδικός, τα συναισθήματά μας μοιάζουν διαφορετικά από αυτά που νιώθει άτομο το οποίο μεγάλωσε στην άλλη άκρη του κόσμου. Στην ουσία, πρόκειται για πολιτιστικά τεχνουργήματα.

Τα ευρήματα της μελέτης της υποδηλώνουν ότι δεν υπάρχουν «καθολικές συναισθηματικές εκφράσεις» και ότι ακόμη και οι κινήσεις των μυών του προσώπου που συνδέουμε με ορισμένα συναισθήματα, δεν αναγνωρίζονται παγκοσμίως.

«Νιώθουμε τα δυνατά συναισθήματα σαν αδιαμφισβήτητα γεγονότα. Μας κατακλύζουν, καταλαμβάνουν το σώμα μας και αλλάζουν την αντίληψη μας. H συνθήκη κατά την οποία οι συναισθηματικές εμπειρίες μοιάζουν να είναι η αλήθεια του κόσμου γύρω μας ονομάζεται «συναισθηματικός ρεαλισμός».

Στην πραγματικότητα, ο πολιτισμός στον οποίον ζούμε, διαμορφώνει κατά μία έννοια, τα συναισθήματα μας, τα οποία στη συνέχεια γίνονται ο φακός μέσω του οποίου αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας.

«Η αντίληψη ότι οι άνθρωποι μπορεί να σκέφτονται και να νιώθουν κάτι που είναι τελείως διαφορετικό από αυτό που θα σκεφτόμασταν ή θα αισθανόμασταν εμείς στο ίδιο πλαίσιο, είναι κάπως τρομακτική. Καταλαβαίνοντας ότι οι άνθρωποι δεν έχουν απαραίτητα το ίδιο συναισθηματικό μυαλό με εμάς μπορεί να ανοίξει τα μάτια μας ως προς το πώς αντιλαμβανόμαστε τις συναναστροφές στην καθημερινή ζωή».

Δίνουμε τον λόγο στην ειδικό, Kristen Lindquist να μας τα εξηγήσει λεπτομερώς.

Η κατασκευαστική μας λειτουργία

«Η μελέτη του συναισθήματος προέρχεται από δυο πνευματικές γενεαλογίες μέσα στα χρόνια. Η μια είναι η ιατρική και η άλλη η ανθρωπολογία και η μελέτη του πολιτισμού. Ως αποτέλεσμα, η ψυχολογία προσπαθεί έως σήμερα να βρει την αλήθεια μεταξύ αυτών των δυο διαφορετικών αντιλήψεων.

Στο τέλος της ημέρας, αυτό που κάνει ο εγκέφαλος μας κάθε λεπτό, είναι να προσπαθεί να μας κρατήσει ζωντανούς. Πολλοί μελετητές έχουν προτείνει πως τα συναισθήματα εξελίχθηκαν ώστε να μας κρατήσουν ζωντανούς, να διασφαλίσουν την επιβίωση μας σε έναν κόσμο που ήταν γεμάτος με αρκούδες και τίγρεις και άλλα μεγάλα ζώα που προσπαθούσαν να μας φάνε.

Δεν είναι όμως, μόνο η βιολογία που παράγει τη διαδικασία της εξέλιξης. Οι πολιτισμοί επίσης εξελίχθηκαν. Τα συναισθήματα είναι σαν πολιτισμικά τεχνουργήματα. Περνούν από γενιές σε γενιές, όπως η τέχνη, η θρησκεία και οι γλώσσες που μιλάμε.

Θα ήθελα να διευκρινίσω εδώ ότι δεν λέω ότι δεν υπάρχει βιολογική βάση σε όλα αυτά. Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται με το βασικό «λειτουργικό» που βοηθά τον εγκέφαλο να δημιουργήσει συναισθήματα. Το ποια συναισθήματα βιώνει ένας άνθρωπος είναι προϊόν του πολιτισμού του.

Ως εκ τούτου, ο πολιτισμός μας διαμορφώνει τα συναισθήματα μας και αυτά διαμορφώνουν την αντίληψη μας για τον κόσμο.

Ο εγκέφαλος είναι ένα προγνωστικό όργανο. Αυτό σημαίνει ότι προσπαθεί να δημιουργήσει ένα μοντέλο για τον κόσμο γύρω του, το οποίο βασίζεται στη μάθηση και προηγούμενες εμπειρίες. Χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες για να κάνει τις καλύτερες εικασίες ως προς το τι θα συμβεί στη συνέχεια.

Οι εμπειρίες που είχατε, οι οποίες φωλιάζουν στον πολιτισμό σας, φτάνουν έως τη λειτουργία μεμονωμένων νευρώνων που επεξεργάζονται τις οπτικές αισθήσεις του κόσμου γύρω σας.

Όταν λοιπόν, βιώνετε ένα δυνατό συναίσθημα, έχετε την περίπτωση του συναισθηματικού ρεαλισμού. Δίνει την απόχρωση του πώς παίρνει την πληροφορία ο εγκέφαλος σας που λαμβάνει από τα μάτια, τα αυτιά και όλες τις άλλες αισθήσεις.

Έτσι έχουμε τις προκαταλήψεις που προκαλούνται από το συναίσθημα: αυτό που αισθανόμαστε κυριολεκτικά διαμορφώνει αν βλέπουμε την παρουσία μιας απειλής.

Ένα κλασικό παράδειγμα αυτής της συνθήκης λέγεται shooter bias. Άνθρωποι που τελούν υπό εξαιρετικά υψηλή καρδιαγγειακή ένταση, έχουν την τάση να μην αντιλαμβάνονται σωστά αντικείμενα που μπορεί να είναι απειλητικά -όπως ένα όπλο.

Αυτό που μπορούμε να κάνουμε για να ελέγξουμε τη συναισθηματική προκατάληψη είναι να έχουμε επίγνωση του τι νιώθουμε ανά πάσα στιγμή. Να σκεφτόμαστε αν αυτό που αισθανόμαστε είναι συνεπές με τις συνθήκες. Έχει λογική, βάσει του τι γίνεται γύρω μας;».

Δεν έχουμε όλοι τις ίδιες παραστάσεις – ή το ίδιο στρες

Η Lindquist διευκρινίζει ότι είναι χρήσιμο να κατανοήσουμε όλοι ότι τα συναισθήματα δεν είναι παγκόσμια. Δεν ισχύουν σε όλους τους πολιτισμούς. «Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ του τι σημαίνει να νιώθουμε εκνευρισμένοι ή θλιμμένοι ή φοβισμένοι. Ένα από τα εξέχοντα επίκεντρα αυτής της δουλειάς είναι οι πολιτισμοί που έχουν υψηλά σκορ σε αυτό που λέγεται ατομικισμός εναντίον αυτών που διακρίνονται στη συλλογικότητα.

Πολλές δυτικές, βιομηχανικές κουλτούρες ξεχωρίζουν για τον ατομικισμό τους. Οι άνθρωποι επιζητούν να δουν τον εαυτό τους ως άτομα που έχουν τις δικές τους σκέψεις, τις δικές τους πεποιθήσεις, τα δικά τους συναισθήματα και ούτω καθ εξής.

Οι συλλογικοί πολιτισμοί είναι το αντίθετο. Δεν έχει ιδιαίτερη σημασία ποιος/ποια είσαι. Εξάγεις την αξία σου και την αίσθηση του εαυτού σου, από το να είσαι μέλος μιας συγκεκριμένης ομάδας.

Είναι ενδιαφέρον ότι ακόμα και η συνέπεια του στρες μοιάζει να έχει ελαφρώς διαφορετική επιρροή στους ανθρώπους διαφορετικών πολιτισμών».

Δινει και ένα σχετικό παράδειγμα.

«Στις ΗΠΑ ο θυμός σχετίζεται με το να κάνεις τον εαυτό σου διαφορετικό από όσους είναι γύρω σου. Έχει να κάνει με το να δείχνεις ότι έχει γίνει κάποιου είδους παραβίαση, πριν θέσεις ένα όριο και πεις «έκανες κάτι λάθος σε εμένα». Όταν άτομα στις ΗΠΑ βιώνουν θυμό, παρατηρείται αύξηση των φλεγμονών. Οι πολλές φλεγμονές και το πολύ στρες καταλήγουν στο να δημιουργήσουν πράγματα όπως καρδιαγγειακές παθήσεις και πολλές άλλες διαταραχές.

Στην Ιαπωνία, ο θυμός δεν δείχνει μεγάλη αύξηση στις φλεγμονές. Είναι σημάδι πως η αρμονία εντός του γκρουπ έχει διαταραχθεί και ως εκ τούτου, πρέπει να γίνουν οι σχετικές κινήσεις για την αποκατάσταση της ισορροπίας.

Έχουμε διαφορετική σωματική απόκριση στην ίδια συναισθηματική εμπειρία».

Οι προκαταλήψεις που στοιχίζουν ζωές

«Ο πολιτισμός εν πολλοίς, προσδιορίζει το ποιοι είμαστε, πώς βλέπουμε τους εαυτούς μας και ποιοι θέλουμε να γίνουμε. Οι βιολόγοι αναφέρονται συχνά στις διαφορές επί της βιολογίας των φύλων. Γεγονός που μπαίνει στην εικόνα, όταν μιλάμε για συναισθήματα.

Η κοινή πεποίθηση είναι ότι στα θηλαστικά, τα θηλυκά φροντίζουν. Όχι τα αρσενικά. Και αυτό έχει καταχωρηθεί στον εγκέφαλο κατά τη βιολογική εξέλιξη. Έτσι, τα θηλυκά των ειδών φέρονται να είναι πιο συναισθηματικά.

Παρ’ όλα αυτά, και ο πολιτισμός κουβαλάει πολλές πληροφορίες σχετικές με τα φύλα, οι οποίες επιβάλλονται στο βιολογικό φύλο.

Οι γυναίκες θεωρούνται πολύ συναισθηματικές σε πολλές κουλτούρες, στο βαθμό που εκείνες που πηγαίνουν στο νοσοκομείο με καρδιακή αρρυθμία συχνά διαγιγνώσκονται με κρίση άγχους -όχι με έμφραγμα. Αυτό που συμβαίνει είναι πως οι γυναίκες πεθαίνουν από εμφράγματα και ανακοπές πολύ πιο συχνά, όταν διακομίζονται στα επείγοντα.

Οι άνδρες φέρονται να είναι σχετικά στωικοί ή όταν εκφράζουν το συναίσθημα τους, είναι δυνατό και κυρίαρχο -όπως θυμός ή υπερηφάνεια.Το αποτέλεσμα είναι πως στο επίπεδο της ατομικότητας, εάν δεν συναντάτε τις επιταγές της κοινωνίας σας, αυτό μπορεί να δημιουργήσει πολύ στρες, αυτοαμφισβήτηση και το αίσθημα πως με κάποιον τρόπο είστε διαφορετικοί.

Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλές παραλλαγές στα συναισθήματα που βιώνουν οι άνθρωποι και των δυο φύλων, από τη λιτή προτεινόμενη λίστα.

«Αν κάνουμε ένα βήμα πίσω για να σκεφτούμε πώς θα έπρεπε να μας βλέπει ο κόσμος -αντί του πώς θέλουμε να βλέπουμε τον εαυτό μας ή πώς νιώθουμε ότι είμαστε-, ίσως ανοίξουν κάποιοι δρόμοι ώστε να νιώσουν πολλοί πιο αυθεντικοί προς τον εαυτό τους».

Η γλώσσα των συναισθημάτων

Η ειδικός εξηγεί ότι οι λέξεις που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε το συναίσθημα, δείχνει πολλά. Και διδάσκει ακόμα περισσότερα.

«Στην επιστήμη του συναισθήματος, έχουμε πάρει ως δεδομένο ότι οι άνθρωποι σε όλον τον κόσμο βιώνουν τις συναισθηματικές κατηγορίες που οι αγγλόφωνοι θεωρούμε πως είναι το επίκεντρο των συναισθηματικών κατηγοριών της ζωής.

Είναι γνωστά ως συναισθήματα βασικού επιπέδου. Είναι αυτά που μαθαίνουν πρώτα όποιοι αρχίζουν να μαθαίνουν τη γλώσσα. Για παράδειγμα, όταν μαθαίνει ένα παιδί να διαχωρίζει τα ζώα, δεν διαχωρίζει τις ράτσες. Κατ’ αυτήν την έννοια, οι συναισθηματικές κατηγορίες όπως ο θυμός, η λύπη, ο φόβος και η αηδία είναι βασικού επιπέδου κατηγορίες στα αγγλικά.

Μελέτες έχουν δείξει πως οι λέξεις έχουν διαφορετικές έννοιες με τρόπους που είναι σημαντικοί, πολιτισμικά. Τα ευρήματα προτείνουν ότι μόνο το 22% των γλωσσών στον κόσμο έχουν λέξη που είναι σχετικά όμοια με την αγγλική λέξη fear. Μόνο το 13% έχουν όρο που είναι αντίστοιχος στην αγγλική λέξη surprise.

Πολλοί που αμφισβητούν αυτά τα στατιστικά, ρωτούν ‘τι σημαίνει για έναν πολιτισμό να μην έχει τη λέξη fear. Όρος που δείχνει τόσο βασικός και ουσιαστικός για την επιβίωση μας. Δεδομένα άνθρωποι από πολιτισμούς σε όλον τον κόσμο βιώνουν απειλές, να χτυπά η καρδιά τους γρήγορα, όταν κινδυνεύουν οι ζωές τους.

Η ερώτηση είναι πώς ο εγκέφαλος τους ‘εξηγεί’ αυτά τα περιστατικά και τα βιώνει ως κάτι ξεχωριστό από άλλους τύπους ψυχικής κατάστασης.

Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι σε κάποιες μικρής κλίμακας, κουλτούρες οι λέξεις για τα συναισθήματα δεν είναι ο θεμέλιος λίθος ως προς το πώς τα άτομα βγάζουν το νόημα των προσωπικών (ψυχολογικών) τους ζωών, αλλά και των εσωτερικών ζωών άλλων ανθρώπων.

Αντ’ αυτού, επικεντρώνονται περισσότερο σε συμπεριφορικές πράξεις που συνοδεύουν τις καταστάσεις.

Το αποτέλεσμα είναι πως μπορούμε να παρεξηγήσουμε τι νιώθουν οι άλλοι, εξαιτίας της γλώσσας που χρησιμοποιούν για να περιγράψουν την κατάσταση τους».

Η θεωρία της αβίαστης γκριμάτσας που αποκαλύπτει την αλήθεια

Ο τρόπος που κινούνται οι μύες του προσώπου μας, ασυναίσθητα αποκαλύπτουν τι σκεφτόμαστε και τι νιώθουμε. Ή τουλάχιστον έτσι ξέραμε έως τώρα. «Η θεωρία αυτή έχει εξελιχθεί μέσα στα χρόνια. Πλέον προτείνει ότι ίσως οι άνθρωποι να επικοινωνούν όσα νιώθουν μέσω των εκφράσεων του προσώπου τους. Όχι όμως, αυτόματα και αντανακλαστικά. Το κάνουν με τον ίδιο τρόπο που χρησιμοποιούν τη γλώσσα.

Θα χρησιμοποιήσω τη φράση Resting Bitch Face, ως παράδειγμα του τρόπου που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται λάθος τι βιώνει κάποιος και δη μια γυναίκα, όταν έχει σχετικά επίπεδο, χαλαρό πρόσωπο. Συνηθίζουν να λένε πως είναι κακοδιάθετη ή κακόβουλη.

Τονίζω πάντα ότι δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο για τους άνδρες (το Resting Jerk Face), κάτι που επίσης έχει να κάνει με τις πολιτισμικές προκαταλήψεις ως προς το ποιος θα έπρεπε να βιώνει ποια συναισθήματα και πότε.

Σε μια υπέροχη δουλειά, με τη χρήση γραφικών υπολογιστή παρουσιάζεται το πρόσωπο avatar που κουνάει τυχαία τους μυς του προσώπου. Συμμετέχοντες από την Κίνα, είδαν την κίνηση ενός φρυδιού ή το μειδίαμα, τα οποία πέρασαν απαρατήρητα από Δυτικούς συμμετέχοντες.

Στη Μεγάλη Βρετανία υπήρχαν κινήσεις μυών του προσώπου που συνδέθηκαν με το συναίσθημα του θυμού, τα οποία δεν είχαν την ίδια συσχέτιση για τους συμμετέχοντες από την Κίνα.

Υπάρχει μεγάλη ποικιλία ως προς το ποιες συγκεκριμένες κινήσεις συνδέονται με διαφορετικές κατηγορίες. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι τα σήματα που κάνουν οι άνθρωποι με το πρόσωπο τους, δεν δίνουν οριζόντια εκπροσώπηση για αυτό που νιώθουν.

Δευτερευόντως, επιβάλουμε τις δικές μας πολιτισμικές προκαταλήψεις στις κινήσεις των μυών του προσώπου των άλλων.

Θυμάμαι μια επίσκεψη μου στην Ιαπωνία, όταν ήμουν σε ένα μέρος το οποίο δεν επισκέπτονται πολλοί ξένοι. Καθόμουν μόνη σε ένα καφέ, προσπαθώντας να καταλάβω γιατί νιώθω τόσο άβολα. Ξαφνικά διαπίστωσα πως δεν με κοιτούσε κανείς. Ξεχώριζα σαν τη μύγα μέσα στο γάλα, ως ξένη λευκή γυναίκα σε ένα καφέ της επαρχίας και ούτε ένας άνθρωπος με είχε προσέξει ή προσπαθούσε να καταλάβει τι δουλειά είχα στο συγκεκριμένο σημείο ή ποια ήμουν.

Κατάλαβα πως στις ΗΠΑ θα ήταν πολύ σύνηθες να νιώσει κάποιος περίεργος στην ίδια συνθήκη, να απευθύνει ένα χαμόγελο προς το μέρος μου, να με κάνει να νιώσω πιο ευπρόσδεκτη ή απλά να παρατηρήσει τη μοναδικότητα μου. Στην Ιαπωνία θεωρείται αγένεια να κοιτάς επίμονα κάποιον. Συνειδητοποίησα ότι το δικό μου πολιτισμικό πλαίσιο, επηρέαζε τις συναισθηματικές μου εμπειρίες και τις συναισθηματικές εμπειρίες που περίμενα να έχουν άλλοι».

Η ποικιλομορφία στις αντιλήψεις μπορεί να οδηγήσει στην πραγματική απάντηση του «πώς λειτουργεί ο κόσμος μας»

Η φιλοσοφία έχει περιγράψει όλο αυτό ως «πρόβλημα των άλλων μυαλών», το οποίο σημαίνει ότι στην πραγματικότητα δεν θα καταλάβουμε ποτέ τι έχουν στο μυαλό τους ακριβώς οι άλλοι.

«Την ίδια ώρα, συναναστρεφόμαστε καθημερινά με ανθρώπους διαφορετικών πολιτισμών, διαφορετικών θρησκειών, διαφορετικών πολιτικών ταυτοτήτων. Αυτό θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερα στρεσογόνο, ειδικά όταν συνειδητοποιούμε πως δεν υπάρχει πλήρης συντονισμός.

Αν αναγνωρίζουμε ότι η ψυχολογία του καθενός είναι ελαφρώς ξεχωριστή, ότι ίσως να επιβάλλουμε τις προκαταλήψεις μας στα πράγματα, κι αν έχουμε λίγο πιο ανοιχτό μυαλό στο να προσπαθήσουμε να μάθουμε τι νιώθει κάποιος –αντί να το υποθέτουμε–, θα βρούμε περισσότερους «δρόμους» για να συνδεθούμε με όλους.

Κάθε άτομο φέρνει στην πραγματικότητα κάτι που είναι μοναδικό, μια μοναδική οπτική γωνία στον κόσμο γύρω του. Και, τελικά, αυτή η ποικιλομορφία στις αντιλήψεις θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε καλύτερη απάντηση για το πώς λειτουργεί ο κόσμος».